Як МАЗ становіцца ўкраінскім

04 апреля 2018
Ігар Тышкевіч, Украінскі інстытут будучага, спецыяльна для Thinktanks.by
Экономика

У 2017 годзе ў гандлі паміж Беларусьсю ды Ўкраінай адбыліся зьмены, якія, пры далейшым разьвіцьці, могуць істотна паўплываць на характар супрацоўніцтва дзьвюх краінаў.

Нафтапрадукты, як і раней забясьпечваюць большую частку таваразвароту, але адначасова з тым ёсьць першыя вынікі, якія дазваляюць казаць пра паступовую трансфармацыю ў бок прамысловай каапэрацыі ды супольных праектаў, што наўпрост могуць паўплываць на палітычныя кантакты Менску ды Кіева. Комплексны аналіз будзе занадта аб'ёмным для аднаго тэксту, таму вырашыў зрабіць невялікую нізку артыкулаў: пачаць з асобных накірункаў і пасьля выйсьці на абагульненьні ды палітычныя працэсы, якія можа спрычыніць сёньняшняе эканамічнае супрацоўніцтва дзьвюх краінаў. Пачну з найбольш цікавай зьявы - тэхнікі Мінскага аўтамабільнага заводу.

МАЗ, КАМАЗ, КРАЗ ды іншыя

Прадукцыя беларускага аўтапраму, нягледзячы на доўгую гісторыю прысутнасьці у Ўкраіне ніколі не займала дамінуючых пазыцый. Таму ёсьць некалькі прычынаў:

  • суседняя краіна мае ўласныя магутнасьці па выпуску грузавых аўтамабіляў ды пасажырскага транспарту;
  • беларуская прадукцыя паводле сваіх характарыстык не магла на роўных канкураваць з прапановамі міжнародных кампаній -- мела перавагу па коштах, але прайгравала па характарыстыках;
  • у нізкім коштавым сегменце адчувалася моцная канкурэнцыя з расійскімі і (з 2010 году) кітайскімі ды індыйскімі аўтамабілямі;
  • буйныя дзяржаўныя замовы досыць часта мелі адмысловыя ўмовы - перавага ў тэндэрах аддавалася прадукцыі ўкраінскага аўтапраму.

Адпаведна, украінскі рынак для МАЗу быў вечна "перспектыўным" - больш-менш істотнага рыўка зрабіць не атрымлівалася.

У 2012-14 гадах адбываюцца адразу некалькі працэсаў, якія часткова могуць патлумачыць пасьпяховы выхад МАЗу на ўкраінскі рынак:

  • У гэты час, дзякуючы няўдаламу кіраваньню, Львоўскі аўтазавод, які вырабляў аўтобусы і тралейбусы ЛАЗ фактычна спыніў вытворчасьць. Праблемы на прадпрыемстве пачаліся крыху раней - пасьля продажу заводу расейскім інвэстарам Алегу  і Ігару Чуркіным. Завод сыходзіць з некалькіх рынкаў, не выконвае ўмовы паставак тэхнікі на Еўра-2012, вядзецца скарачэньне пэрсаналу. У 2013 годзе абсталяваньне са Львова было вывезена ў Днепрадзяржынск на мясцовы аўтобусны завод. Але нават і там вытворчасьць аўтобусаў ЛАЗ была спыненая. Сёньня ЛАЗу фактычна не існуе, прадпрыемства ў Днепрадзяржынску, станам на 2017 год сканцэнтравалася на вытворчасьці глушнікоў да ВАЗу ды паслугах аўтасэрвіса. Частка ўкраінскіх аналітыкаў ды бізнэсмэнаў публічна заяўлялі пра наяўнасьць прыкметаў мэтанакіраванага давядзеньня да банкруцтва ды зьнішчэньня ЛАЗу расейскімі ўласьнікамі.
  • Завод КРАЗ, які свайго часу быў адным з найбольш магутных прадпрыемстваў, ужо ў да 2010 году зьнізіў аб'ёмы выпуску да 1000-1100 аўтамабіляў у год, выконваючы збольшага экспартныя кантракты. Пры гэтым на прадпрыемстве не вырашалі праблемы залежнасьці ад экспарту. Як вынік - праблемы, якія пачаліся ў 2014 годзе, пасьля разрыву сувязяў з пастаўшчыкамі з РФ.

Аднак, казаць пра вызваленьне рынку не даводзілася - у той жа час пачалася буйнавузлавая зборка кітайскіх ды індыйскіх грузавікоў (у першую чаргу малатанажных) на заводах ЗАЗ ды карпарацыі "Богдан". Апошні вытворца, апроч грузавога транспарту, прыступіў да вытворчасьці гарадзкіх аўтобусаў ды тралейбусаў.

Прычыны росту і ацэнка рэальных аб'ёмаў

2017 год Мінскі аўтазавод можа сьмела запісаць сабе ў актыў - паводле статыстыкі продажаў аўтамабіляў з грузапад'ёмнасьцю болей за 3,5 тоны, беларускі вытворца год здолеў дасягнуць долі ў 19,8% рынку. У абсалютных лічбах, паводле статыстыкі "Украўтапрам" першую рэгістрацыю прайшлі 757 аўтамабіляў. Гэта 6,5% ад ўсіх прададзеных грузавікоў, уключна з малатанажнымі машынамі расейскага ГАЗ, кітайскіх ды індыйскіх заводаў. На рынку пасажырскіх перавозак таксама ёсьць свае дасягненьні - МАЗ атрымаў 9% ад колькасьці ўсіх прададзеных у 2017 годзе аўтобусаў ды мікрааўтобусаў. Калі ж браць пра гарадзкі пасажырскі транспарт (перавозка 60 пасажыраў і болей), то доля менскага аўтазаводу будзе каля 20-25% ад агульнай колькасьці продажаў.

Але прыведзеныя лічбы -- толькі частка агульнае карціны -- прысутнасьць МАЗ на ўкраінскім рынку значна большая.

Украінская эканоміка перажывае не самыя лепшыя часы. Адпаведна, проста пашыранай прапановай дасягнуць вынікаў было б цяжка. Дапамаглі адмысловыя падыходы беларускага ураду - яшчэ ў 2014 годзе дзяржаўны "УкрэксімБанк" выйшаў з крэдытнай праграмай "Беларускі імпарт". Паводле яе юрыдычная ці фізычная асоба пры набыцьці ў крэдыт беларускай тэхнікі ды абсталяваньня (тут ня толькі МАЗ) магла атрымаць кампэнсацыю адсоткаў па крэдыту у памеры да 2/3 улікоўвай стаўкі НБУ. З 2016 году аналагічная праграма пачала працаваць яшчэ ў адной украінскай дзяржаўнай банкаўскай установе - "Укргазбанк". Такім чынам з трох пералічаных на сайце Міністэрства эканамічнага разьвіцьця Ўкраіны  дзяржаўных банкаў, якія адмініструюць дзяржаўныя праграмы падтрымкі малога і сярэдняга бізнэсу, два крэдытуюць беларускі імпарт і толькі адзін мэтанакіравана падтрымлівае украінскага вытворцу. Такім чынам украінскія прадпрымальнікі атрымалі магчымасьць набыцьця, напрыклад, беларускіх аўтамабіляў у крэдыт з рэальнай стаўкай 7-10% у грыўні. Такі падыход стварае перадумовы для нарошчваньня паставак беларускае тэхнікі на рынак суседняй краіны.

Другі накірунак - пастаўка камплектуючых, рухавікоў, дэталяў для зборкі ды мадэрнізацыі. З аднаго боку працуе цудоўнае правіла - калі ёсьць аўтамабілі - будзе рынак запасных частак і сэрвісу. З другога, МАЗ актыўна пачаў прапаноўваць свае вырабы для іншых аўтавырабнікоў.  Гаворка йдзе пра тармазныя сыстэмы, рухавікі і іх часткі, шчэпленьне, радыятары і шмат іншага. Даходзіць да анэкдатычных сытуацый, калі асноўны канкурэнт мінскага заводу на украінскім рынку, КРАЗ, прадстаўляе новую мадэль грузавіка з... МАЗаўскай кабінай.

З 2015 году пачало працу СП "МАЗ-Богдан", якое ажыцьцяўляе буйнавузлавую зборку мадэляў  МАЗ МАЗ-6317 ды МАЗ-5316 для патрэб украінскага войска. На сёньня "украінскія" МАЗы дамінуюць у дзяржаўнай абароннай замове. Больш за тое, увесь 2017 год менавіта прадукцыя СП пастаўлялася ва Ўзброеныя сілы Ўкраіны ды нацыянальную гвардыю -- КРАЗ вернуўся на рынак вайсковых паставак толькі ў жніўні месяцы з адносна невялікай партыяй. Прычын таму некалькі:

  • яшчэ у 2015-16 гадах пасьля масавых закупак КРАЗаўскай прадукцыі, вайскоўцы пачалі наракаць на якасьць. Дарадца прэзыдэнта Ю. Бірукоў у сваім фэйсбук прыводзіў шакуючыя дадзеныя - 824 паломкі за год на 811 пастаўленых аўтамабіляў. Статыстыка менскіх аўтамабіляў (на той момант прадаваліся не праз СП) выглядала значна лепей - 15 непадалак на 120 машын.
  • Карпарацыю "Богдан" зьвязваюць з дзеючым прэзыдэнтам Украіны Пятром Парашэнкам. У 2013 годзе будучы прэзыдэнт прадаў сваю частку акцый партнёру Алегу Сьвінарчуку (Гладкоўскаму). Але добрыя стасункі паміж імі захаваліся, як і партнёрскія сувязі ў іншых бізнэсах.
  • Украінскія вытворцы аўтамабіляў моцна залежалі ад імпарту крытычна важных камплектуючых, напрыклад, рухавікоў. На фоне пачатку вайны пастаўкі з РФ амаль спыніліся, а еўрапейскія краіны ў 2014-м таксама бралі паўзу, абгрунтоўваючы яе тым, што прадукцыя можа быць выкарыстана ў вайсковых мэтах.

На гэтым фоне Мінскі аўтазавод, які не мае абмежаваньняў па імпарту, мог у кароткі тэрмін прапанаваць патрэбную украінскім сілавікам колькасьць тэхнікі. Магчымыя абмежаваньні ў выглядзе палітычнай незадаволенасьці Масквы і ўвядзеньнем у ўкраінскае заканадаўства нормы пра перавагу "айчыннаму вытворцу" былі зьнятыя менавіта праз стварэньне сумеснага прадпрыемства ў Украіне. Фармальна Менск прадае выключна цывільную прадукцыю, зь якой ужо самі украінцы зьбіраюць вайсковую тэхніку.

Дакладная колькасьць перададзеных у войскі МАЗаў засакрэчана, як і ўся абаронная замова Ўкраіны. Але, паводле ўскосных дадзеных можна казаць пра прынамсі 300-400 аўтамабіляў за 2017 год. Гэта ў дадатак да прададзеных на цывільным рынку.

Ёсьць яшчэ адзін накірунак, які наўпрост зьвязаны з ВПК - стварэньне ў Украіне бронеаўтамабіля "Варта", які, нягледзячы на моцную канкурэнцыю, пачаў актыўна пастаўляцца ў армію, нацгвардыю ды паліцыю. Машына была прэзэнтаваная амаль 2 гады таму міністрам унутраных спраў Авакавым, які паведаміў, што ў яе стварэньні бралі удзел "беларускія інжынэры". Пасьля чаго прайшлі выпрабаваньні, "Варта" была прынятая на ўзбраеньне і падаліся яе пастаўкі ў баявыя часткі. Станам на канец 2017 году гаворка йдзе пра прынамсі 90-100 браневікоў, якія пайшлі на фронт. Гэтая лічба пацьвярджаецца дадзенымі беларускай статыстыкі - за мінулы год ва Ўкраіну было прададзена 94 шасі з устаноўленым рухавіком. "Варта" якраз зьбіраецца на шасі МАЗ.

Пэрспэктывы

Украінскі рынак неўзабаве можа стаць адным з базавых для МАЗу, прычым гаворка тут ідзе пра шырокі асартымент тэхнікі:

  • Буйныя украінскія гарады пачынаюць праграму аднаўленьня камунальнага транспарту. Пакупка новых аўтобусаў, у значнай меры, фінансуецца за кошт ЕБРР, зь якім у мінскага аўтазаводу даўнія адносіны. У сярэдзіне 2018 году будзе закрытая здзелка на пастаўку 100 аўтобусаў для Кіева. Але на гэтым патрэбы ўкраінскай сталіцы не будуць задаволеныя - можна чакаць новых тэндэраў. Дамовы таксама рыхтуюцца з Жытомірам, Дняпром, Харкавым. Гэта некалькі соцень машын на працягу бліжэйшых года - двух.
  • СП "МАЗ-БОГДАН" працягвае пастаўкі ўкраінскім сілавікам. На 2018 год толькі войска плянуе закупіць больш за 1000 новых грузавых аўтамабіляў. Патрэбы аднаўленьня парку яшчэ большыя - паводле дадзеных Мінабароны, узровень застарэласьці аўтатэхнікі станам на канец 2017 году складае каля 82%. Гэта азначае, што буйныя вайсковыя кантракты будуць заключацца прынамсі бліжэйшыя 5-10 год. Далей - чарговае аднаўленьне аўтапарку і пастаўкі камплектуючых.
  • Рухавікі. Асноўнай прэтэнзіяй да вайсковых грузавікоў МАЗ былі рухавікі, вытворчасьці Яраслаўскага маторнага заводу. Але ўлетку МАЗ перадаў на выпрабаваньні машыны з кітайскім рухавіком WeichalPower. У той жа час  у беларускіх СМІ прайшла інфармацыя пра пляны МАЗу стварэньня СП с партнэрам з КНР. Такім чынам Менскі аўтазавод ня толькі вырашае праблемы з расейскімі камплектуючымі для сабе, але і адкрывае ёмісты ўкраінскі рынак, забясьпечваючы сабе канкурэнтную перавагу.
  • Камплекты для зборкі. Пачатак супрацоўніцтва з КРАЗам, СП з "Богдан" дае падставы гаварыць пра магчымую больш шырокую кааперацыю з украінскім аўтапрамам. "Богдан-Моторз" вырабляе у тым ліку пасажырскі транспарт - ёсьць магчымасьць лакалізацыі беларускіх аўтобусаў ці нарошчваньне долі беларускіх камплектуючых (якая і так ёсьць) у "багданаўскіх" машынах.
  • Ільготнае крэдытаваньне на фоне няўстойлівасьці украінскае грыўні стварае яшчэ адну канкурэнцыйную перавагу для беларускага вытворцы.

Такім чынам, МАЗ мае ўсе падставы для нарошчваньня прысутнасьці на ўкраінскім рынку. Гаворка можа ісьці не пра тысячу-паўтары, а пра 3-4 тысяч аўтамабіляў ды аўтобусаў (з улікам вайсковае тэхнікі) штогод. Часткова гэта ўжо адлюстроўваецца ў статыстыцы - за студзень-люты на рынку суседняй дзяржавы прайшлі першую рэгістрацыю 189 грузавікоў і 68 аўтобусаў. Калі тэмпы застануцца на тым жа ўзроўні, то 2018 можна будзе скончыць з паказчыкамі 1134 грузавых аўтамабіля і 408 адзінак пасажырскага транспарту. Гэта, падкрэсьлю, без вайсковых паставак.


ThinkTanks.by может не разделять мнение авторов исследований и публикаций.

Поделиться: